Bir önceki yazımızda, terörizmin değişmeyen temel unsurlarını ele aldık. Ancak, terörizmin sürekli evrilen ve dönüşen bir yapıya sahip olduğunu da unutmamak gerekir. Bu dönüşüm, terörizmin amaçlarından yöntemlerine, hedef seçiminden finans kaynaklarına kadar geniş bir yelpazede kendini göstermektedir. Ayrıca, teknolojik ilerlemeler ve uluslararası siyasi dinamikler, terörist grupların stratejilerini, iletişim yöntemlerini ve iş birliği yapma biçimlerini etkileyerek bu değişimi tetiklemektedir. Bu yazımızda, terörizmin bu değişen yüzüne, tarihsel bir perspektiften yaklaşarak ve Rapopotor’un yaklaşımından da yararlanarak değineceğiz:
1. Amaç ve Motivasyon
Terörizmin tarihsel sürecinde amaç ve motivasyonlarında belirgin değişiklikler görmek mümkündür. Bunlardan kısaca bahsedebiliriz:
20. yüzyılın başlarından itibaren terör eylemleri genellikle milliyetçilik, özgürlük ve bağımsızlık mücadelelerine odaklanılarak gerçekleştiriliyordu.
Soğuk Savaş döneminde ise terörizm, büyük güçlerin ideolojik mücadelelerini yansıtan bir araç haline geldi. Sol ve sağ ideolojik gruplar arasındaki çatışmalar terörist eylemlere dönüştü. Örneğin, Kızıl Tugaylar İtalya’da, RAF (Kızıl Ordu Fraksiyonu) Almanya’da sol ideolojileri savunarak eylemlerde bulunuyordu.
1990’lardan itibaren dini aşırılıkları ön plana çıkaran örgütler, terör eylemlerini bir araç olarak kullanmaya başladılar. El Kaide’nin 2001’deki 11 Eylül saldırıları bu dönemin en belirgin örneğidir. Ayrıca, etnik ve mezhepsel çatışmalar da terör eylemlerinin sebepleri arasında yer almaya başladı.
Son dönemde ise terörist eylemler çevresel, anti-küreselleşme ve teknolojik aşırılık gibi yeni motivasyonlarla gerçekleştirilmeye başlandı. Örneğin, bazı aşırı çevreci gruplar, sanayi tesislerine, su arıtma tesislerine saldırarak doğanın korunmasını savunmaktadırlar.
Teknolojik ilerlemeler, terör eylemlerinin global bir ölçekte yayılmasını sağladı. Bu da terörist grupların amaçlarına ulaşabilmek için daha geniş kitlelere ulaşmasını ya da hedef almasını mümkün kıldı. Örneğin, sosyal medya platformları üzerinden yapılan yayınlar, terörist grupların daha geniş bir destek tabanı oluşturmasına ya da reklam yapmasına yardımcı olmaktadır.
2. Yöntemler
Terörizmin yöntemleri, zamanla ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak belirgin bir dönüşüm yaşamıştır.
Geçmişte terörist eylemler genellikle suikast, adam kaçırma, fidye isteme ve el yapımı bombaların kullanılması ile gerçekleştiriliyordu. Bu yöntemler, teröristlerin elindeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji nedeniyle sıkça tercih ediliyordu.
Terörist gruplar, zamanla uluslararası platformda daha fazla görünürlük kazanmak adına havaalanı ve uçak kaçırmaları gibi büyük ölçekli eylemlere yönelmişlerdir. 1976’da Entebbe Havaalanı’ndaki rehine krizi bu dönemin öne çıkan olaylarından biridir.
Yirminci yüzyılın son döneminden itibaren ise intihar bombacılığı ve kitle imha silahlarının kullanımı yaygınlaşmıştır. Özellikle intihar saldırıları, teröristler için etkili ve medyatik bir yöntem haline gelmiştir. PKK terör örgütünün Türkiye’deki karakollara ve güvenlik noktalarına gerçekleştirdiği intihar saldırılarında birçok güvenlik görevlisi ve sivil halk hayatını kaybetmiştir. 1995’teki Tokyo metrosundaki sarin gazı saldırısı da bu dönemde teröristlerin kimyasal silah kullanma kapasitesini gösteren önemli bir örnektir.
Dijital terörizm ve siber saldırılar ise terörizmin günümüzdeki yeni yüzüdür. Özellikle devlet destekli hacker grupları, kritik altyapılara yönelik saldırılar gerçekleştirerek ulusal güvenliği tehdit etmektedirler. Teknolojik gelişmeler, teröristlerin yöntemlerini değiştirme kapasitesini artırmıştır. Dijital platformların yükselmesiyle, siber saldırılar ve doxing (kişisel bilgilerin ifşa edilmesi) gibi yeni yöntemler ortaya çıkmıştır. Örneğin, bir terörist grubun, enerji santrallerine siber saldırı düzenleyerek bir ülkenin enerji arzını kesmesi, teknolojinin terörizmde nasıl bir değişiklik yaratabileceğinin ciddi bir örneğidir.
3. Hedef Seçimi
Terörizmin amacı, genellikle belirli bir mesajı büyük kitlelere yaymak ve belirli politik, sosyal ya da dini değişiklikleri tetiklemektir. Bu amaç doğrultusunda, terör örgütlerinin seçtikleri hedefler de zamanla değişiklik göstermiştir.
20. yüzyılın başlarında, terörist eylemlerin ana hedefleri genellikle siyasi liderler veya belirli topluluklardı. Örneğin, 1914’te Arşidük Franz Ferdinand’a yapılan suikast, I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesine yol açmıştı.
Uluslararası arenada daha fazla dikkat çekmek adına terör örgütleri zamanla sivilleri hedef almaya ve büyük toplulukları etkileyecek yerlere saldırmaya başlamışlardır. Bunu askeri ve stratejik noktaların hedef alınması izlemiştir. 11 Eylül saldırıları, sivillerin yanı sıra finans ve askeri merkezlerin de teröristlerin hedefi olduğunu gösteren en belirgin örnektir.
Bugün ise terör örgütlerinin hedef seçimi, öncekilerden daha farklı ve öngörülemeyen bir hale gelmiştir. Hem büyük şehirlerdeki kalabalık yerler hem de küçük ve izole bölgelerdeki topluluklar risk altındadır. Aynı zamanda, siber saldırılar yoluyla dijital altyapılar da teröristlerin hedefleri arasına girmiştir.
Yenilenen yöntemlerle, teröristler artık daha geniş bir hedef yelpazesine ulaşabilmektedir. Örneğin, siber saldırıların yaygınlaşmasıyla birlikte, enerji santralleri, hastaneler ve finans sektörü gibi kritik altyapılar terörist hedefleri arasına girmiştir.
4. Finansman Kaynakları
Terörizmin finansmanı, terörist organizasyonların varlığını sürdürebilmesi, eylemlerini planlaması ve yürütmesi için kritik bir öneme sahiptir. Teröristlerin finansman kaynakları da tarihsel süreç içerisinde önemli değişiklikler göstermiştir.
Geçtiğimiz yüzyılın başlarından itibaren terörist grupların finansman kaynakları genellikle yerel destekçiler, halktan alınan haraç ve bazen de gizli devlet sponsorluğundan gelmekteydi.
Soğuk Savaş dönemiyle birlikte bazı terörist gruplar, doğrudan veya dolaylı olarak iki süper güçten biri tarafından desteklenmeye başladı. Ayrıca, uyuşturucu ticareti, silah kaçakçılığı ve fidye talepleri gibi yasa dışı faaliyetlerden elde edilen gelirler de irili ufaklı birçok terör grubunun önemli bir finans kaynağına dönüştü.
Küreselleşme, teknolojik ilerlemeler ve internet çağı ile birlikte terörizmin finansmanı daha karmaşık bir hal aldı. Kripto paraların ortaya çıkışı, teröristlerin finansal izlerini daha iyi gizlemelerine olanak tanıdı. Ayrıca, bazı terörist gruplar, kontrol ettikleri bölgelerdeki doğal kaynakları satarak gelir elde ettiler.
Süreç içerisinde terörist finansmanında çeşitlilik devam etmektedir. Online bağış kampanyaları, gizli ağlardaki yasa dışı ticaret ve diğer yasa dışı yollar teröristler tarafından gelir kaynağı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, kripto paraların anonim yapısı terörizmin finansmanında önemli bir araç haline gelmiştir.
5. İletişim Yöntemleri
Geçmişte terörist grupların iletişimi genellikle yüz yüze, mektuplar veya gizli kodlar aracılığıyla yapılıyordu. Radyo yayınları, bazı gruplar için propaganda aracı olarak kullanılıyordu. Zaman içerisinde telefon ve faks daha yaygın hale geldi. Ancak bu yöntemlerin izlenebilme ya da dinlenebilme gibi bir sorunları da vardı. Bu nedenle, gizli mesajlaşma yöntemleri ve şifreler öncelikli iletişim vasıtası olmaya devam ediyordu.
İnternetin yükselişi, terörist grupların hem kendi aralarında hem de kitlelerle iletişim kurmalarını kolaylaştırdı. E-postalar, forumlar ve şifreli mesajlaşma servisleri terör grupları tarafından yoğun bir şekilde kullanılmaya başlandı.
Günümüzde ise sosyal medya platformları, anında mesajlaşma uygulamaları ve şifrelenmiş iletişim yöntemleri, teröristlerin iletişim kurmaları için ana araçlar haline geldi. Özellikle şifreli mesajlaşma uygulamaları ve “dark web”, teröristlerin izlenmeden ve tespit edilmeden iletişim kurmalarına olanak tanıyabilmektedir.
İletişim yöntemlerinin gelişmesi, teröristlerin daha geniş bir coğrafi alanda hedef seçiminde bulunmalarına olanak tanımıştır. Özellikle şifreli iletişim, teröristlerin uluslararası ölçekte koordineli saldırılar planlamalarına yardımcı olabilmektedir. Ayrıca, sosyal medya aracılığıyla yapılan propaganda, teröristlerin belirli bölgelerdeki veya gruplardaki hedef kitlelere daha etkili bir şekilde ulaşmasını sağlayabilmektedir.
6. Rekabet ve İttifaklar
Terör organizasyonlarının tarihsel süreçteki rekabet ve ittifak ilişkileri, birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bu faktörler; ideolojik çatışmalar, hedeflenen toplulukların değişimi, finansman kaynaklarının değişkenliği, liderlik değişimleri ve uluslararası dinamiklere olan yanıtları içermektedir.
Özellikle dünya savaşları döneminde terör organizasyonları, devletlerin ve büyük ideolojik blokların çıkarlarına hizmet eder bir şekilde hareket edebiliyordu. Bu dönemde, ideolojik rekabetten ziyade devlet çıkarları ön planda bulunmaktaydı.
Soğuk Savaş dönemiyle birlikte terör grupları, Doğu ve Batı blokları arasındaki ideolojik rekabetin bir sonucu olarak şekillendi. Bu dönemde, terör grupları arasındaki rekabet ve ittifaklar büyük ölçüde bu iki bloğun çıkarlarına ve desteklerine bağlı kaldı.
Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte, ideolojik temelli terör grupları daha da öne çıktı. Bu dönemde, din motifli terör gruplarıyla laik veya milliyetçi gruplar arasında yoğun rekabet yaşandı.
Günümüzde ise küreselleşme, bölgesel güç dengelerinin değişimi ve teknolojik ilerlemelerle birlikte terör grupları arasında hem rekabetin hem de ittifakların yapısı değişti. Özellikle IŞİD ve El Kaide gibi büyük terör grupları arasında hem ideolojik hem de coğrafi nedenlerle rekabet yaşandı. Bununla birlikte kimi yerel terör grupları, ortak hedefler etrafında ittifaklar kurma eğiliminde oldular.
Terörist grupların rekabet ve ittifak ilişkileri, finansman kaynaklarını da doğrudan etkilemektedir. Örneğin, aynı bölgede faaliyet gösteren iki terör grubunun rekabeti, bölgedeki finansman kaynaklarına erişimi sınırlayabilmektedir. Öte yandan, iki terör grubunun ittifak kurması, finansman kaynaklarını paylaşma veya birleştirme potansiyeline de sahip olabilir.
Sonuç olarak, terörizmin rekabet ve ittifak dinamikleri, terörist grupların faaliyetlerini, stratejilerini ve başarısını etkileyen önemli bir faktör olarak belirmektedir.
7. Radikalizasyon Yolları
Radikalizasyon, terörizmle sıkı sıkıya bağlıdır ve zamanla nasıl ve nerede gerçekleştiği değişiklik göstermiştir. 20. yüzyılın ortalarına kadar, bireyler genellikle kişisel ilişkiler yoluyla, örneğin üniversite kampüslerinde veya politik toplantılarda radikalleşiyordu. 1970’lerde Batı Almanya’daki Kızıl Ordu Fraksiyonu’nun üyeleri bu şekilde radikalleşmişti.
Daha sonra, Afganistan ve Pakistan gibi yerlerde terörist eğitim kampları, radikalizasyonun merkezi haline geldi. Bu kamplarda, El Kaide ve onunla bağlantılı birçok cihatçı örgütün eğitim aldığı bilinmektedir.
2000’lerin başlarından itibaren teknolojik değişimler, radikalizasyonun doğasını da dönüştürdü. İnternet ve sosyal medya, bireylerin radikal ideolojilere maruz kaldığı ana platformlar haline geldi. Özellikle IŞİD, online platformlar üzerinden geniş kitlelere ulaşarak radikalizasyonu yaygınlaştırdı. Ayrıca, Suriye ve Irak’ta yaşanan çatışmalar, farklı ülkelerden gelen bireylerin savaş alanlarında radikalleşmelerine neden oldu.
Teknolojinin ilerlemesi, bireylerin radikal ideolojilere daha hızlı erişimini sağladı ve bu da toplum üzerinde daha büyük bir korku ve panik yaratma potansiyeli doğurdu.
8. Örgüt Yapıları
Terör örgütlerinin yapıları, taktikler, teknolojik gelişmeler, devlet müdahaleleri ve küresel dinamiklerin etkisiyle zaman içinde büyük değişiklikler göstermiştir. Bu yapısal değişiklikler, terör eylemlerinin doğasını etkileyen temel bir faktördür.
Geçtiğimiz yüzyılda, terör örgütleri genellikle merkeziyetçi yapılarla faaliyet gösteriyordu. Örgütler, sıkı bir hiyerarşiye sahipti ve liderlikten gelen direktiflere sıkı sıkıya bağlıydılar.
Bununla birlikte bazı örgütler, yerel veya bölgesel hücrelere bölünmüş, daha az merkeziyetçi yapılarla faaliyet gösteriyordu. Örneğin; IRA, farklı bölgelerde faaliyet gösteren otonom hücrelere sahipti.
21. yüzyılda ise birçok terör örgütü merkeziyetçilikten uzaklaşarak ağ tabanlı yapıları benimsedi. IŞİD ve El-Kaide’nin bazı fraksiyonları, bu tür yapıları benimseyerek, lokal inisiyatiflere daha fazla öncelik verdiler. Özellikle batı ülkelerinde, terör örgütleri yerel “uyuyan” hücreleri etkinleştirmeye başladılar. Bu hücreler, belirli bir zaman veya emre kadar faaliyetsiz kalarak ve ardından ani saldırılar düzenleyerek, adeta kurulmuş bir saat gibi eylem gerçekleştirdiler.
Günümüzde örgüt yapılarının esnekliği, bir yandan da terör grupları arasında rekabetin artmasına neden olmaktadır. Ancak bu esneklik aynı zamanda, farklı terör gruplarının stratejik ittifaklar kurmasına da olanak tanımaktadır. Buna göre; farklı coğrafi bölgelerde faaliyet gösteren terör örgütleri, ortak hedeflere yönelik eşgüdümlü saldırılar düzenleyebilirler.
9. Eleman Profili
Terör örgütlerinin eleman profilinde, zamanla belirgin değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişiklikler, hem terör örgütlerinin taktik ve stratejilerinde hem de terörist saldırıların niteliğinde ve etkisinde değişikliklere yol açmıştır.
20. yüzyılın başlarında, terör örgütlerinin elemanları genellikle ideolojik veya politik nedenlerle hareket ediyordu. Örneğin, Avrupa’daki anarşist hareketlerin terörist eylemleri bu döneme aittir. Bu dönemde, teröristlerin eğitim seviyesi genellikle düşük veya orta seviyede idi. Ancak, ideolojik nedenlerle hareket eden bazı teröristler, yüksek eğitim seviyelerine sahip olabilmekteydi.
2000’lerden itibaren, özellikle internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, bireylerin radikalizasyon süreçleri hızlandı. Online forumlar, sosyal medya ve radikal içerikli web siteleri, bireylerin radikal düşüncelere daha hızlı erişmelerini sağladı.
Bugün, teröristler arasında yüksek eğitim seviyesine sahip bireylerin sayısı geçmişe oranla artmıştır. Örneğin, 11 Eylül saldırılarını gerçekleştiren teröristlerden birçoğunun yüksek eğitim sahibi oldukları bilinmektedir.
Eleman profillerindeki değişiklikler, radikalizasyon yollarının değişimine de doğrudan etki etmiştir. Teknolojik ilerlemeler, bireylerin daha genç yaşta ve farklı sosyo-ekonomik arka planlardan gelmelerine rağmen radikal içeriklere kolayca erişmelerini ve radikalleşmelerini sağlamıştır.
Son yıllarda, Batı ülkelerinde yaşayan, iyi eğitim almış bireylerin terör örgütlerine katıldığına dair haberler sıkça gündeme gelmektedir. Bu bireylerin, terör örgütlerinin propaganda malzemelerine online erişimlerinin olması, bu trendin bir nedeni olarak gösterilmektedir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, terör örgütlerinin eleman profilinin, tarihsel, teknolojik ve sosyal değişikliklere bağlı olarak değişmesi, terörizmin doğasını ve tehlikesini etkileyen bir faktör haline gelmiştir.
*****
Sonraki yazımızda devlet terörü ve devlet destekli terör kavramlarını ele alacağız.
