Almanya’nın önde gelen teknik üniversitelerinden Berlin Teknik Üniversitesi (TU Berlin), tarihinde ilk kez Türk kökenli bir rektör tarafından yönetilecek. Bilgisayar bilimci ve bilişsel sinirbilim uzmanı Prof. Dr. Fatma Deniz, üniversitenin genişletilmiş senatosunda yapılan seçimde 42 oy alarak rektörlüğe seçildi.
Bu sonuçla Deniz, rakibi mevcut rektör Geraldine Rauch’u iki kattan fazla oy farkıyla geride bıraktı ve Almanya’da bir üniversiteye rektör olan ilk Türk bilim insanı unvanını kazandı. Deniz yeni görevine 1 Nisan 2026 itibarıyla başlayacak.
Prof. Dr. Fatma Deniz, 1983 yılında Münih’te Türk bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve ortaöğrenimini Türkiye’de Bursa’da tamamladı. 1997-2001 yılları arasında eğitim gördüğü Bursa Kız Lisesi’nden birincilikle mezun olduktan sonra üniversite eğitimi için Almanya’ya geri döndü. 2008 yılında Münih Teknik Üniversitesi’nde (TUM) bilgisayar bilimi alanında lisans derecesini aldı .
Yurt dışındaki akademik yolculuğuna ABD’de devam eden Deniz, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech)’nde hesaplamalı sinir sistemleri üzerine yüksek lisans yaptı. Ardından Berlin Teknik Üniversitesi ve Bernstein Hesaplamalı Sinirbilim Merkezi iş birliğinde bilgisayar bilimi alanında doktorasını tamamladı.
Doktora sonrası kariyerinde Deniz, 2013-2020 yılları arasında Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de araştırmacı olarak görev aldı. Bu dönemde Helen Wills Nörobilim Enstitüsü ve Uluslararası Bilgisayar Bilimleri Enstitüsü bünyesinde doktora sonrası araştırmalar yürüttü. Ayrıca Berkeley Veri Bilimi Enstitüsü’nde Moore-Sloan bursiyeri olarak çalışıp veri bilimi alanında dersler verdi.
2020’de Almanya’ya dönen Fatma Deniz, “İki Dilli İnsanlarda Dil Temsilleri” adlı projeyi yönetmek üzere TU Berlin’de akademik çalışmalarına başladı. Nisan 2023’ten itibaren TU Berlin’de bilgisayar bilimi profesörü olarak atanan Deniz, aynı yıl “Biyolojik ve Yapay Sistemlerde Dil ve İletişim” bölümünün başkanlığını üstlendi. Nisan 2024’te ise dijitalleşme ve sürdürülebilirlikten sorumlu rektör yardımcılığı görevine getirilerek üniversitenin yönetim kadrosuna katıldı.
Dil, Beyin ve Yapay Zekâ Arasında Köprü Kuran Araştırmalar
Akademik çalışmalarında Fatma Deniz, insan beyninin dili nasıl işlediği sorusunu yapay zekâ teknolojileriyle birleştiren öncü yaklaşımlarıyla öne çıkıyor. “İnsan beyni dili nasıl anlıyor?” sorusuna yanıt arayan Deniz, ileri düzey beyin görüntüleme yöntemleri (örn. fMRI) kullanarak beynin kelimeleri, konuşmayı ve anlamı hangi nörobiyolojik mekanizmalarla işlediğini inceliyor. Elde ettiği bulguların, hem sağlıklı bireylerde dil işlemenin anlaşılmasına hem de dil bozukluklarının çözümüne katkı sunmasını hedefliyor.
Deniz’in araştırmalarının ikinci ayağı, yapay zekâya insan benzeri dil anlayışı kazandırmak üzerine odaklanıyor. İnsan beynindeki dil işleme süreçlerinden ilham alarak yapay zekâ modelleri geliştirmeye çalışan Deniz, örneğin bir kelimeyi duyduğumuzda beyinde oluşan tepkileri yapay sistemlere öğretmeyi amaçlıyor. Bu sayede daha doğru ve insansı dil yorumlayabilen yapay zekâ modelleri üretilebileceğini öngörüyor. Bu çalışmalar aynı zamanda beyin sinyallerinden düşünce ya da niyet okumaya yönelik teknolojilerin de önünü açıyor.
Üçüncü olarak, Prof. Deniz biyolojik ve yapay sistemler arasında karşılaştırmalı bir bakış açısı geliştiriyor. İnsan beyninin ve yapay zekâ algoritmalarının dili nasıl işlediğini yan yana inceleyerek ortak noktaları ve farklılıkları ortaya koyuyor. Bu sayede sinirsel yapılar ile yapay sistemler arasındaki etkileşim daha iyi anlaşılarak, her iki alanda da ilerlemeler kaydedilmesi hedefleniyor.
Bu çok disiplinli çalışmalar, geleceğin iletişim teknolojilerine yön verebilecek potansiyele sahip. Fatma Deniz’in bulgularının, konuşma yetisini yitirmiş bireyler için beyin-makine arayüzleri yoluyla iletişim sağlamaktan, daha “insansı” yapay zekâ sistemlerinin geliştirilmesine kadar pek çok yenilikçi uygulamanın temelini oluşturabileceği ifade ediliyor. Kısacası Prof. Dr. Fatma Deniz, sinirbilim ile yapay zekâ arasındaki sınırları kaldırarak bilimin farklı alanlarını buluşturan ve geleceğin teknolojilerini şekillendiren bilim insanları arasında gösteriliyor.
Berlin’de Tarihi Bir Atama ve Göçmen Kökenli Bir Başarı Hikâyesi
Fatma Deniz, 42 oy gibi ezici bir çoğunlukla TU Berlin’in rektörlüğüne seçilerek sadece kişisel kariyerinde değil, Almanya’daki akademik tarihinde de bir ilki gerçekleştirmiş oldu. Kuruluşu 19. yüzyıla uzanan TU Berlin’de ilk kez Türk kökenli bir bilim insanı en üst yönetici pozisyonuna yükseliyor.
Halen Avrupa’nın en saygın teknik üniversitelerinden biri olarak görülen bu kurumda Deniz’in göreve gelmesi, Avrupa’daki Türk akademik camiası için önemli bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Gerçekten de Prof. Deniz, göçmen bir ailenin ferdi olarak Almanya’da bilim dünyasında zirveye çıkarak birçok gence ilham veren bir örnek teşkil ediyor.
Deniz, seçim sonrası yaptığı açıklamada kendisine duyulan güvene teşekkür ederek TU Berlin’deki vizyonunu şu sözlerle dile getirdi:
“Ortak hedefimiz, bilimsel mükemmeliyeti yaşayan modern bir Teknik Üniversite oluşturmaktır.”
Bu ifade, onun hem yenilikçi araştırmaları hem de yönetim anlayışıyla üniversiteyi geleceğe taşıma kararlılığını ortaya koyuyor. Berlin Eyaleti Başbakanı Kai Wegner dahil olmak üzere pek çok kişi ve kurum da sosyal medyada paylaşımlarla Deniz’i tebrik ederek bu başarıyı kutladı.
Türkiye ve Almanya’da edindiği eğitimin yanı sıra Amerika’daki bilimsel deneyimiyle Prof. Dr. Fatma Deniz, uluslararası birikimini insanlığın hizmetine sunuyor. Bursa’da başlayan öğrenim hayatından, Münih ve California’da geçen araştırma yıllarına uzanan yolculuğu hem başarısının yapı taşlarını hem de bilimin sınır tanımayan doğasını bir kez daha gözler önüne seriyor.
Fatma Deniz’in TU Berlin’in yeni rektörü olarak elde ettiği başarı hem Türk toplumu hem de bilim dünyası için gurur verici bir örnek niteliğindedir. Bu başarı öyküsünün, göçmen kökenli bir bilim insanının azim ve liyakatle geldiği noktayı vurgulamanın yanı sıra, gelecekte benzer başarılara ilham kaynağı olacağını da rahatlıkla söyleyebiliriz.
Kaynaklar:
